ANTECEDENTESA finais do mes de Abril deste ano un afeizoado puso en coñecemento da
Xefatura Territorial da Consellería de Cultura e Turismo de Pontevedra que nas proximiodades do lugar de A Vesadiña, Leirado (Salvaterra) estábanse a levar a cabo grandes movementos de terra para a creación dunha plantación de viña, que deixaron ao descuberto restos arqueolóxicos de época romana. O día 26 de Abril técnicos de Patrimonio da citada Xefatura Territorial visitaron as obras mencionadas emitindo posteriormente un informe, tanto sobre os movementos de terra como sobre os restos arqueolóxicos atopados. Neste informe recóllese que na superficie ocupada pola plantación de viña se realizaron grandes movementos de terra: escavando o terreo por baixo do sustrato natural, nalgunhas zonas e, realizando grandes recheos noutras; que resta só un área duns 500m2 onde se conserva o solo natural e que utilízase para acopiar sobre ela a terra procedente da escavación doutras partes da plantación; que é no entorno desta área onde se concentran a maior parte dos achados; que os achados son restos arqueolóxicos de época romana: tégulas, cerámica común, pondus, perpiaños de construcción e restos de cinzas e carbóns nos cortes do terreo. O informe dos técnicos afirma con rotundidade <<... non temos dúbidas de que se trata dun xacemento arqueolóxico de época romana descoñecido ...>> e remata coas seguintes recomendacións <<... compre paralizar urxentemente as obras en base ao establecido no artigo 59º da Lei 8/1995 (...) remitir a orde de paralización á Policía Autonómica, para proceder a súa execución, e comunicarllo aos concellos de As Neves e Salvaterra. No caso que as obras conten con todas as autorizacións deberá realizarse unha escavación arqueolóxica de urxencia (sondaxes manuais), na área sinalada, por parte da Dirección Xeral de Patrimonio Cultural, conforme ao disposto no artigo 59º.4 da Lei 8/1995 ...>>.
Con data 30 de Abril a
Xefatura Territorial da Consellería de Cultura e Turismo de Pontevedra emite
Resolución delegada ordeando a <<... interrupción inmediata das obras de plantación de viña co fin de levar a cabo os traballos arqueolóxicos necesarios ...>>. Asimesmo, nesa data remítese escrito, xunto coa resolución anterior, á
Xefatura Local da Policía Autonómica, solicitando a execución da interrupción inmediata dos trababallos de plantación de viña; ao
Concello de As Neves, ao
Concello de Salvaterra de Miño e á
Confederación Hidrográfica do Miño-Sil. Os citados escritos foron adiantados por fax con data 3 de Maio.
O día 4 de Maio dous axentes da
Unidade da Policía Autonómica da Xefatura Local de Vigo se persoan no lugar, identifican ao propietario/promotor da plantación de viña e fanlle entrega da copia da resolución delegada da Xefatura Territorial antedita, de data 30 de Abril, ordeándolle a paralización inmediata dos traballos; levantando acta dos feitos que o promotor négase a firmar. O día 7 de Maio, de novo dous axentes da
Xefatura Local da Policía Autonómica de Vigo persóanse na plantación de viña e poden comprobar que unha máquina escavadora está movendo terra e que unha cuadrilla de 4 persoas está colocando postes de pedra; realizan unha reportaxe fotográfica na que se constata que pese á orde de paralización os traballos non cesaron; levántase acta e se apercibe de novo sobre a paralización inmediata dos traballos. O acta é remitida á
Xefatura Territorial da Consellería de Cultura e Turismo de Pontevedra, con data 11 de maio.
En base ás actas recibidas por parte da Policía Autonómica, o 20 de Maio técnicos de Patrimonio da Xefatura Territorial antedita realizan unha visita de inspección ás obras de plantación de viña e poden comprobar persoalmente como varios operarios continúan colocando postes de formigón para a viña, nunha zona onde se ordeara a paralización dos traballos. Constatan tamén, que a superficie que conserva o solo natural e o paleosolo, onde se concentran os restos arqueolóxicos, parece continuar nas condicións da visita anterior. Aprecian que os cortes do terreo, en determinados puntos, foron limpados e perfilados cunha finalidade indubidablemente arqueolóxica; ademais, parece que se recolleron restos arqueolóxicos en superficie, que son agora menos abundantes que na visita anterior. No informe que posteriormente redactan se conclue o seguinte <<... Produciuse un reiterado incumprimento da orde de paralización dos traballos emitida o 30 de Abril pola Xefatura Territorial da Consellería de Cultura e Turismo de Pontevedra. Polo que entendemos que puido producirse unha infracción administrativa tipificada como grave (artigo 91º.i da Lei 8/1995) polo que se propón a apertura dun expediente sancionador a Construcciones VALE, representada por D. Manuel Eiro Pino.
Con independencia do anterior proponse dar traslado á Fiscalía pola presunta comisión dun delito de desobediencia ...>>.
¿É VOSTEDE O ARQUEOLÓXICO?O 13 de Maio recibimos unha chamada telefónica por parte de quen se identifica como Manuel Eiro Pino, propietario da empresa Construcciones VALE. Solicita unha entrevista persoal o mais axiña posible. Anticípanos que está realizando unha plantación de viña no concello de Salvaterra de Miño e que a Dirección Xeral de Patrimonio paralizoulle as obras xa que "din que atoparon xacementos arqueolóxicos". Manifesta a súa total disconformidade cos feitos e desexa que un especialista elabore un informe que confirme ou desminta (o que non ten nengunha dúbida que sucederá) os razoamentos dos técnicos de Patrimonio. Quedamos citados para o día seguinte.
Dado que non é obxectivo deste 'post' manifestar as nosas impresións persoais sobre o noso interlocutor, nin cualificalo de xeito algún, limitarémonos, na medida do posible, aos feitos tal e como se desenvolveron.
Despois das presentacións formais e de romper o xeo, pasamos directamente a analiza-lo "problema" que lle xurdiu de súpeto pola "intromisión" de Patrimonio. Explicanos que está a levar a cabo unha plantación de viña no concello de Salvaterra de Miño; amósanos e fainos entrega dunha fotocopia ampliada dun fragmento de plano de parcelamento agrícola, onde está resaltada a superficie ocupada pola plantación. Explicanos que levan xa varios meses realizando movementos de terra nas parcelas sinaladas, encamiñados a nivela-lo terreo, sanea-lo e acondiciona-lo para planta-las vides. Manifestanos que o pasado 4 de Maio a Policía Autonómica presentouse na plantación, fixéronlle entrega dunha copia da
Resolución delegada da
Xefatura Territorial da Consellería de Cultura e Turismo de Pontevedra e, conmináronlle a paralizar de inmediato as obras de plantación de viña. Fíxonos entrega dunha copia da Resolución delegada antedita e do acta levantada pola Policía Autonómica. De seguido manifestou con vehemencia a súa disconformidade coa opinión dos técnicos de Patrimonio que elaboraron o informe que provocou a Resolución delegada da Xefatura Territorial, antedita. Dende o seu punto de vista non existe tal xacemento arqueolóxico, xa que nas parcelas que compoñen a finca "nunca houbo nada, sempre se traballaron, se prantou millo, patacas, centeo, ...", "as tellas que aparecen espalladas polo chan, voteinas eu, proceden dos entullos da casa da miña aboa que empreguei para os recheos da plantación e que as máquinas remexeron e mesturaron coa superficie actual". Despois de leer detidamente a Resolución delegada da Xefatura Territorial, antedita, advertímoslle ao noso interlocutor que os restos arqueolóxicos que teñen aparecido na plantación de viña non deixan lugar a dúbidas sobre a natureza do posible xacemento alí soterrado; ademais, deixamos moi clara a nosa total confianza na profesionalidade dos técnicos de Patrimonio. Apuntamos tamén que ao tratarse dun xacemento non catalogado, dun descubrimento casual, e tal e como recolle a propia Resolución antedita, a interrupción das obras da plantación de viña é provisional, mentras que a
Dirección Xeral de Patrimonio Cultural leva a cabo unha escavación arqueolóxica de urxencia.
O que ata o momento limitouse a unha exposición vehemente de comentarios en contra da opinión dos técnicos de Patrimonio e do contido da Resolución que paralizaba as obras, pasou a ser unha postura de total e absoluto rechazo a calqueira tipo de intervención arqueolóxica na finca apoiándose en dous argumentos que repetía ata a saciedade: a negación rotunda a recoñece-la presenza de restos arqueolóxicos "... na finca non hai nada. Ninguén me vai a decir a min o que hai no meu, que ben o sei eu, que deixei alí os dentes traballando a terra dende neno"; e a negativa total a gastar cantidade de diñeiro algunha para financia-lo custo de calqueira tipo de intervención arqueolóxica "... eu non vou a pagarlle o soldo a catro sinvergonzas para que vaian unha semana alí a toma-lo sol, fuma-lo cigarro ou come-lo bocadillo a miña conta, porque a xente que se adica a esto non sirve para facer un traballo de persoa seria, e se teño que poñer un céntimo nunha escavación, deixo todo como está, voto a 12 obreiros ao paro e mando a plantación de viño ao ...".
Chegados a este punto non estábamos dispostos a continuar cunha conversa que non levaba a ningures e que se volvera moi ofensiva. Así que preguntámoslle directamente ao noso interlocutor para que nos chamara, que era o que quería. A súa resposta foi clara e igualmente directa "eu necesito un arqueólogo que redacte un informe que desminta e refute a opinión dos técnicos de Patrimonio". ¡Alucinante! Nunca nos víramos noutra como esta. Non dábamos creto ao que estabamos a escoitar. A cousa se poñía realmente interesante, entón ¿Qué pasaría se o informe do arqueólogo lle é desfavorable, si confirma a opinión dos técnicos de Patrimonio, si confirma a existencia dun xacemento arqueolóxico de época romana na finca? "Eso non vai suceder porque alí non hai nada. Pero nese caso, deixo todo como está". Volvemos a insistir en que para a elaboración de calqueira informe arqueolóxico baseado nunha prospección superficial do terreo é preciso solicitar autorización a Patrimonio, redactar un Proxecto, incluir un orzamento, etc. "Eu non quero ningún estudo ou investigación sobre o que alí hai, porque alí non hai nada. O que preciso é a opinión dun experto que diga que alí non hai nada e que as tellas que aparecen son as da casa da miña aboa que votei eu alí. E si algo hai, deixoo todo como está."
Ante a postura do noso interlocutor dimos por rematada a discusión. Na despedida aceptamos, pola nosa parte, visitar a finca e, pola súa, consentiu en acata-la redacción dun informe preliminar no que (independentemente do resultado) cada quen sería libre de darlle a publicidade que considerase oportuna, comunicarllo á Dirección Xeral de Patrimonio ou escondelo nun caixón.
O 18 de Maio fixemos a visita de inspección á plantación de viña e, cos resultados obtidos, redactamos un amplo Informe que entregamos ao promotor o día 25 de Maio e puxemos en coñecemento dos técnicos de Patrimonio da
Xefatura Territorial da Consellería de Cultura e Turismo de Pontevedra ao día seguinte. O que ven a continuación é un pequeno resumo do referido informe arqueolóxico. A día de hoxe descoñecemos si o promotor puso en coñecemento da Xefatura Territorial antedita o referido informe ou si, pola contra, continúa agochado nun caixón.
O XACEMENTO ROMANO DO COTO DE SOUTELO
O conxunto de parcelas que compoñen a finca onde se levan a cabo os traballos de plantación de viña sitúanse na raia entre os concellos de Salvaterra de Miño e As Neves. A meirande parte da finca sitúase no concello de As Neves, na paraxe denominada Coto de Soutelo, na parroquia de Santa María de Taboexa; o resto sitúase nas proximidades do lugar de A Vesadiña, na parroquia de San Salvador de Leirado, no concello de Salvaterra. O emprazamento topográfico no que se situa a plantación de viña é un outeiro de suave pendente encaixado polo Regato Lodeiro ao N. e o Regato dos Castiñeiros ao S.; situado na marxe dereita do tramo final do Val do Tea; na liña de inflexión coa parte mais baixa da aba O. do Monte San Nomedio. A superficie aproximada da plantación é de 2'8Ha, ten unha forma irregular e divídese en dúas partes separadas por un camiño que atravesa a plantación de NL. a SO., quedando 1/3 da finca ao N. do camiño e 2/3 ao S.
O conxunto de parcelas que compoñen a plantación de viña sufriron importantes movementos de terra.
As parcelas situadas ao N. do camiño que divide a plantación foron escavadas de xeito importante, seguindo a pendente natural do terreo(L.SL.-O.NO.), perdendo a cuberta vexetal e o paleosolo e rebaixando o sustrato granítico entre 1 e 2'5m.; o sector mais occidental e septentrional desta parte da finca, pola contra, foi recheado ata acada-la cota de nivelación da plantación, non puidendo comprobar se baixo o recheo consérvase o manto vexetal e o paleosolo. Nesta metade N. da finca completáronse totalmente os traballos de acondicionamento do terreo, colocación dos postes e plantado das cepas. As parcelas situadas ao S. do camiño antedito tamén foron moi afectadas por movementos de terra. A escavación do terreo foi tamén decrecendo seguindo a pendente natural do terreo, dende os 3'5m. da parte NL. cara ao SL., S. e SO. Pola contra, as parcelas situadas no extremo L., SL. e S. sufriron un importante recheo de ata 4m. de altura, para acadar a cota de nivelación desexada. Neste sector rodea a plantación o Regato dos Castiñeiros polo que se construiu un muro de grandes bloques de granito que serve de contención das terras. Non foi posible determinar a existencia de cuberta vexetal e paleosolo neste punto. As parcelas situadas no centro desta parte da finca sufriron afeccións diversas: ao N. desta parte, a carón do camiño que divide a plantación, realizouse unha escavación da cuberta vexetal, paleosolo e sustrato de ata 3m. de fondura; ao SO. e S. as parcelas parecen menos afectadas, ainda que tamén sufriron a escavación da cuberta vexetal e parte ou todo o paleosolo; ao O. e NO. as parcelas perderon a cuberta vexetal orixinal e todo ou parte do paleosolo, pero hai xa tempo, polo que comeza a rexenerarse unha nova cuberta vexetal sobre o sustrato básicamente de xestas.
É no centro deste sector onde se conserva unha superficie importante de terreo orixinal: cuberta vexetal e paleosolo, sepultados baixo unha inmensa mole de terra acopiada da escavación das zonas anteriores. Trátase dun área de forma elíptica duns 600 a 800m2 de superficie, onde se concentran a maioría dos restos arqueolóxicos. Puidemos comprobar, nos cortes do terreo existentes neste sector, unha estratigrafía composta dun só nivel de ocupación antrópica, con abundantes restos arqueolóxicos. En xeral, a estratigrafía é sinsela, baixo unha cuberta vexetal de 30 a 50cm. de fondo, atopamos un só nivel de ocupación antrópico de 50 a 120cm. de fondura, con abundantes restos arqueolóxicos. A homoxeneidade dos restos atopados indícanos un marco cronocultural moi concreto: a romanización, posiblemente nun momento avanzado.
Temos que destaca-la presenza dun tramo de perfil duns 6m. de lonxitude no que se aprecian os restos dunha posible estructura arquitectónica, dun posible muro de mampostería, do que se pode identifica-la súa base, asentada directamente sobre o sustrato, acondicionado para elo. O derrube aparece mesturado con grandes e numerosos fragmentos de tégula e ímbrices, así como algún que outro de cerámica común. Xunto á suposta estructura arquitectónica, o perfil amosa restos de cinzas e carbóns. Espallados polo chan, en superficie, atopamos unha serie de perpiaños de granito ben labrados.
En canto aos restos arqueolóxicos, destacamos os elementos de cubrición: tégulas e ímbrices, moi abundantes, pouco fragmentados e sen rodar; varios exemplares amosan marcas de alfar. A cerámica de cociña, romana ou de tradición indíxena: varios fragmentos de beizos, pescozos e hombreiros de formas pechadas: xarras; ou fondos e fondos-pes de formas abertas: olas, cuncas. Da cerámica de almacenaxe ou transporte só puideron documentarse dous fragmentos de ánfora. A característica mais destacada de todos os restos atopados é que apenas están rodados, o que indica a súa evidente deposición primaria.
A presenza de derrubes de mampostería, os perpiaños ben labrados e, os abundantes elementos de cubrición: tégulas e ímbrices, poden indica-la existencia dunha estructura arquitectónica. A relativa abundancia de cerámicas comúns de cociña, xunto coa presenza puntual de restos de carbóns e cinzas asociados ao derrube, poderían indicar que a suposta estructura arquitectónica tería unha funcionalidade de habitación. Resumindo, non sería moi aventurado pensar, en base aos restos arqueolóxicos atopados, que se trate dun xacemento de época romana, unha villa ou algunha edificación relacionada coa 'pars rustica' dunha villa.
En calqueira caso (acertáramos ou non co tipo de xacemento), a importancia dos restos atopados é indubidable e a posibilidade de que sufran novas agresións e/ou destrucións, moi alta. Polo que compre esixir das Administracións Públicas competentes o máximo celo no cumprimento da súa labor, obrigando á paralización inmediata dos traballos de plantación de viña e aplicando con rigor as sancións administrativas estipuladas na lexislación vixente. Compre, tamén, esixir da Fiscalía que lle aplique aos infractores as sancións previstas no Código Penal.
Para contextualiza-lo xacemento engadimos un mapa cos xacementos mais destacados do entorno inmediato.
Ver Arqueoloxía:PO:As Neves en un mapa más grande
Tivemos oportunidade de cambiar impresións e compartir ideas e novas, ao longo de toda a xornada con outros profesionais, arqueólogos, de dentro e fora da asociación, con arquitectos, historiadores, artesáns, afeizoados, empresarios, veciños, etc.
Xente de aquí e dacolá, pois asistiron persoas doutras comunidades autónomas (Cataluña) e doutros paises (Gran Bretaña).
Despois dos relatorios da maná ofreceuse a tódolos asistentes, por cortesía do Concello de Parada de Sil, viño (Ribeira Sacra, como non podía ser doutro xeito) e pinchos (empanada de mexilóns, queixo da zona, etc.). Ademais, o Sr. Alcalde de Parada de Sil, Francisco Magide, agasallou aos asistentes cunha bica (repostería típica do concello) e numerosos folletos e outra documentación turística do concello e a comarca.
Este intercambio de ideas, ao que fixemos alusión mais arriba, tivo o seu momento culminante durante o xantar, que transcurriu dun xeito distendido e cordial. Menú: fabas con ameixas de primeiro; terneira estofada con arroz blanco de segundo; tarta de laranxa de sobremesa; café e licores. O viño da comida foi o mesmo Ribeira Sacra dos aperitivos (branco e tinto).
O paseo da tarde cara San Vitor de Barxacova foi, se dúbida, apaixoante. Maxistralmente amenizado e explicado polo seu escavador, Eduardo-Breogán.
Unha xornada inesquecible. Mágoa non rematar cunha foliada. Queda pendente para a próxima.
